گروه نرم افزاری آسمان

دوم: محتواي سورهي طه




اشاره
حروف مقطعه است که میفرماید: 1. طه طا، ها. نکتهها و اشارهها: 1. همان طور که ذیل آیات اول « طه » اولین آیهي سورهي
سورهي بقره و آل عمران بیان کردیم، حروف مقطعهي قرآن یا رمزي بین خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله است و یا اشاره به آن
. است که قرآن از همین حروف معمولی ساخته شده است و در عین حال معجزهاي است که کسی نمیتواند مثل آن را بیاورد. 2
صفحه 10 از 113
بوده است که در این جا خطاب به پیامبر اسلام صلی الله « اي مرد » در ادبیات عرب به معناي « طه » برخی مفسران برآناند که واژهي
از نامهاي پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله « طه » 3. در برخی احادیث از امام صادق علیه السلام روایت شده که «1» . علیه و آله است
به صورت « طه » و شاید از همین روست که واژهي «2» «! اي طالب حق و هدایت کننده به سوي آن » : است و معناي آن این است که
« عج » مینامند و از حضرت مهدي « آل طه » اسم خاص پیامبر صلی الله علیه و آله در آمده است، تا جایی که خاندان آن حضرت را
ص: 28 آموزهها و پیامها: 1. به قرآن توجه کنید که چگونه «3» . یاد میشود « اي پسر طه » با عنوان
این معجزهي الهی از همین حروف معمولی ساخته شده است. ***
دلسوزي و زحمت فراوان پیامبر (ص)
خداي متعال در آیات دوم و سوم سورهي طه با اشاره به هدف نزول قرآن، به پیامبر صلی الله علیه و آله سفارش میکند که خود را
به زحمت نیفکند و میفرماید: 2 و 3. مَآ أَنزَلْنَا عَلَیْکَ الْقُرْءَانَ لِتَشْقَی إِلَّا تَذْکِرَةً لِّمَن یَخْشَی قرآن را بر تو فرو نفرستادیم تا به زحمت
(و دشواري) افتی.* جز به خاطر این که براي کسی که (از مجازات) میهراسد، یاد آوري باشد. شأن نزول: حکایت کردهاند که
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بعد از نزول قرآن بر ایشان، بسیار عبادت میکردند، به طوري که پاهاي ایشان از ایستادن متورم
نکتهها و اشارهها: 1. در این آیات «1» . گردید؛ این آیات فرود آمد و به ایشان سفارش کرد که خود را زیاد به رنج و زحمت نینداز
به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله سفارش شده است که خود را به زحمت نیفکند؛ زیرا نیایش با پروردگار نیکوست، اما لازم نیست
. انسان خود را به زحمت و رنج بیندازد تا آن جا که پاهایش متورم گردد و نیرویی براي کارهاي دیگر و تبلیغ برایش باقی نماند. 2
هر چند شأن نزول این آیات در مورد به زحمت افتادن پیامبر صلی الله علیه و آله در ص: 29 هنگام
عبادت است، ولی مانعی ندارد که مطلب آیه شامل موارد دیگر هم بشود؛ یعنی ما قرآن را نفرستادیم تا تو در زندگی اجتماعی و
تبلیغ مردم خودت را به زحمت بیندازي، بلکه وظیفهي تو یادآوري مطالب و رساندن آیات به گوش مردم است و اگر لجاجت
کردند خودت را به زحمت نینداز. 3. قرآن براي یادآوري به مردم است؛ یعنی مایهي اصلی تعلیمات الهی در درون جان وفطرت
انسان وجود دارد، و فقط یاد آوري لازم دارد. 4. اگر کسی احساس مسئولیت نکند و از مقام و عذاب الهی نترسد، حقایق و آیات
آموزهها و پیامها: 1. قرآن براي یادآوري کسانی است که از «1» . الهی را نمیپذیرد؛ یعنی قابلیت قابل براي تأثیرپذیري شرط است
(عذاب الهی) میترسند و زمینهي پذیرش حق را در خود به وجود آوردهاند. 2. رهبران دینی لازم نیست خود را به رنج و زحمت
بیندازند (بلکه رساندن پیام و یادآوري به مردم کافی است). *** قرآن کریم در آیات چهارم تا هشتم سورهي طه به صفات و
8. تَنزِیلًا مِّمَّنْ خَلَقَ الْأَرْضَ وَالسَّموتِ الْعُلَی الرَّحْمنُ عَلَی - نامهاي نیک خداي نازل کنندهي قرآن اشاره میکند و میفرماید: 4
الْعَرْشِ اسْتَوَي لَهُ مَا فِی السَّموتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَمَا تَحْتَ الثَّرَي وَإِن تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَإِنَّهُ یَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفَی اللَّهُ لَآإِلهَ إِلَّا هُوَ لَهُ
الْأَسْمَآءُ الْحُسْنَی (قرآن) از سوي کسی فرود آمده، که زمین و آسمانهاي بلند را آفریده است.* (خداي رحمان) گستردهمهر بر
تخت (جهانداري و تدبیر هستی) تسلط یافت.* آنچه در آسمانها، و آنچه در زمین، و آنچه میان آن دو، تفسیر قرآن مهر جلد
سیزدهم، ص: 30 و آنچه در زیر خاك است، فقط از آنِ اوست.* و اگر بلند سخن گویی (یا مخفی کنی)، پس در حقیقت او راز و
پنهانتر (از آن) را میداند.* خداست که هیچ معبودي جز او نیست؛ نامهاي نیکو فقط از آنِ اوست. نکتهها و اشارهها: 1. در این
آیات به پنج صفت و ویژگی نازل کنندهي قرآن اشاره شده است: الف) خالق هستی؛ ب) حاکم و مسلط به تدبیر جهان؛ ج) مالک
همهي جهان؛ د) آگاه به اسرار مخفی؛ ه) یکتایی که همهي نامهاي نیکو از آن اوست. آري؛ اگر نازل کنندهي قرآن این صفات را
دارد، پس کتاب او با توجه به اسرار هستی و نیازهاي خلقت و لوازم تدبیر جهان و بر اساس توحید نگارش یافته و از این روست که
در اصل به معناي چیزي است که داراي سقف باشد و گاهی به خود سقف یا « عَرْش » . بهترین و کاملترین برنامهي زندگی است. 2
صفحه 11 از 113
تختهاي پایه بلند، همانند تخت سلاطین، گفته میشود. البته روشن است که خدا جسم نیست و تخت جسمانی ندارد و این تعبیر
3. در این آیات اشاره «1» . کنایه از مجموعهي هستی است که خدا بر آن مسلط است و تدبیر و فرمانش در سراسر آن نافذ است
شده که خدا به اسرار جهان و مخفیتر از آن آگاه است. برخی مفسران قرآن برآناند که مقصود از مخفیتر از اسرار، همان
اسراري است که انسان در دل نگه میدارد و یا اسراري است که به فکر کسی نرسیده و یا نیّتی که انسان در دل دارد و یا اسراري
4. در که در ذات پاك خداست. البته مانعی ندارد که همهي این موارد مقصود آیه باشد. ص: 31
حدیثی از امام باقر و صادق علیهما السلام روایت شده که سرّ آن است که در دل پنهان نمودهاي، و مخفیتر از آن، چیزي است که
اسماء » 5. همهي نامهاي خدا نیک است، اما برخی از آنها اهمیت بیشتري دارند که «1» . به خاطر آمده، ولی فراموش شده است
خوانده میشوند و در این آیه به این نامهاي نیک پروردگار اشاره شده است که در برخی احادیث تعداد آنها را نود و نه « حسنی
6. در برخی احادیث آمده است که هر کس خدا را با نامهاي نیکویش شمارش «2» . عدد ذکر کردهاند و ما قبلًا آنها را بر شمردهایم
کند، اهل بهشت میگردد و دعایش مستجاب میشود. البته مقصود از شمارش نامهاي خدا، پیاده کردن این نامها در وجود و
آموزهها و پیامها: 1. خداي یکتا، «3» . زندگی خویش است که در آن صورت بهشتی میشود و دعایش مستجاب میگردد
آفرینشگر، مسلّط به هستی، مالک جهان و آگاه بر اسرار است که تمام نامهاي نیکو را دارد و قرآن را فرو فرستاده است (پس
عظمت آن را بشناسید و قدر آن را بدانید). 2. اگر مطالب را مخفی یا آشکار کنید، براي خدا تفاوتی ندارد. او به اسرار و حتی
مخفیتر از اسرار آگاه است. 3. نامهاي نیک را از خدا بدانید که خداي یکتا سرچشمهي تمام نامهاي نیک است. *** تفسیر قرآن
مهر جلد سیزدهم، ص: 32
سرگذشت موسی (ع)
قرآن کریم در آیات نهم و دهم سورهي طه به سرگذشت موسی علیه السلام و برخورد او با آتشی نورافروز اشاره میکند و
میفرماید: 9 و 10 . وَهَلْ أَتَیکَ حَدِیثُ مُوسَی إِذْ رَءَا نَاراً فَقَالَ لِأَهْلِهِ امْکُثُواْ إِنِّی ءَانَسْتُ نَاراً لَّعَلِّی ءَاتِیکُم مِّنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَی النَّارِ
درنگ کنید [چرا] که من » : هُديً و آیا خبر موسی به تو رسیده است؟* هنگامی که آتشی را مشاهده کرد، و به خانوادهاش گفت
نکتهها و اشارهها: 1. نود آیه از سورهي «. آتشی دیدم؛ تا شاید من شعلهاي از آن براي شما بیاورم؛ یا بر (اثر) آتش رهنمودي بیابم
طه در مورد سرگذشت آموزندهي موسی علیه السلام سخن میگوید، که میتوان این آیات را به چهار گروه تقسیم کرد: الف)
بعثت موسی؛ ب) دعوت فرعون و فرعونیان به خداپرستی؛ ج) نجات موسی و بنی اسرائیل از چنگ فرعون؛ د) انحرافات بنی اسرائیل
از دین الهی و پیروي از سامري. 2. این آیات با یک پرسش شروع میشود که مقدمهي یک خبر مهم است؛ یعنی پرسشی تقریري و
براي جلب توجه به مطلب که هدف اصلی آن کسب خبر نیست، چون خدا از همهي اسرار جهان خبر دارد. 3. بر اساس نوشتهي
مورخین و مفسرین، موسی علیه السلام پس از درگیري با فرعونیان از مصر گریخت و به نزد شعیب پیامبر رفت و با دختر او ازدواج
کرد و پس از سالها به همراه خانواده و گوسفندانش، از مدین به طرف مصر رهسپار شد و در شبی تاریک راه را گم کرد و همسر
باردارش دچار درد زایمان شد و او نتوانست آتشی بیفروزد. در همین موقع شعلهاي در دوردست دید. معمولًا در بیابانها مشاهدهي
آتش نشانهي وجود کاروانیان است؛ از این رو موسی به خانوادهاش توصیه کرد که کمی توقف کنید تا من بروم و اندکی آتش
.4 «1» . ص: 33 براي شما آورم و یا با کمک کاروانیانی که اطراف آتش هستند، راه را پیدا کنم
طوفان حوادث به صورتی موسی علیه السلام را محاصره کرده بود که نور الهی را شعلهي آتش پنداشت و به طرف آن حرکت
آموزهها و پیامها: «2» . کرد، ولی هنگامی که به آن برخورد کرد متوجه شد که نور از درون درختی است که با او سخن میگوید
1. دلسوز خانوادهي خویش باشید و براي تأمین زندگی آنان تلاش کنید. 2. در تاریکیها (ي زندگی) به سوي نور هدایت بروید.
صفحه 12 از 113
3. به سرگذشت موسی توجه کنید (و از آن درس عبرت بگیرید). *** قرآن کریم در آیات یازدهم تا سیزدهم سورهي طه به
13 . فَلَمَّآ أَتَیهَا نُودِيَ یَا مُوسَی إِنِّی أَنَاْ رَبُّکَ - برگزیده شدن موسی و گام نهادن او به سرزمین مقدس اشاره میکند و میفرماید: 11
اي» : فَاخْلَعْ نَعْلَیْکَ إِنَّکَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُويً* وَأَنَا اخْتَرْتُکَ فَاسْتَمِعْ لِمَا یُوحَی و هنگامی که نزد آن (آتش) آمد، ندا داده شد
طُوي هستی!* و من تو را » موسی!* براستی من خود پروردگارِ توام؛ پس کفشهایت را بیرون آر، [چرا] که تو در سرزمین مقدَّس
برگزیدم؛ پس به آنچه وحی میشود، گوش فرا ده. نکتهها و اشارهها: 1. مضمون آیات فوق در مورد سخن گفتن خدا با موسی، در
پس چون به آن (آتش) رسید، از جانب » : آیهي 30 ص: 34 سورهي قصص نیز آمده و میفرماید
ندا از طرف درختی به «. اي موسی! منم خدا، پروردگار جهانیان » راست وادي، در آن جایگاه مبارك، از آن درخت ندا آمد که
موسی رسید و این نداي روح پرور موسی را خشنود ساخت و متوجه شد که این آتش معمولی نیست، بلکه نوري الهی و نور حیات
و زندگی است. 2. موسی علیه السلام دستور یافت که کفش خود را از پاي در آورد؛ زیرا در سرزمین مقدسی گام نهاده است؛
سرزمینی که نور الهی بر آن جلوهگر است و مسئولیت رسالت را بر دوش او میگذارد؛ پس باید با نهایت فروتنی در این سرزمین
آن است ،«. کفش از پا بیرون بیاورد » 3. در برخی احادیث روایت شده که مقصود از عبارت «1» . گام نهد و کفش از پا بیرون آورد
طُوي در اصل به معناي پیچیدن، و در » .4 «2» . که وحشتها را از خود دور کن؛ وحشت فرعون و وحشت از بین رفتن خانوادهات را
این جا کنایه از آن است که برکات معنوي، آن سرزمین را از هر سو احاطه کرده است. البته این احتمال نیز هست که نام آن
5. موسی علیه السلام از کجا متوجه شد که این سخنان، نداي الهی و وحی است؟ پاسخ آن است که «3» . سرزمین طُوي بوده باشد
اولًا، در آیات بعد خواهیم خواند که در همین صحنه دو معجزهي عصا و ید بیضا به موسی علیه السلام داده شد و همین دلیل صحت
این وحی بود. و ثانیاً، موسی آتش و صدا را به صورت معجزه آسا از میان درختی سبز مشاهده کرد و متوجه شد که این مسئلهاي
اعجازآمیز و الهی است. و ثالثاً، درك وحی، امري شهودي و وجدانی است؛ یعنی نوعی مکاشفهي باطنی و درك حضوري است
که پیامبر را به یقین میرساند و هر گونه ص: 35 شبههاي را بر طرف میسازد. 6. گفتوگوي خدا با
موسی علیه السلام، بدان معنا نیست که خدا جسم است و حنجره و صدا دارد، بلکه خدا با قدرت کامل خویش، امواج صوت را در
آموزهها و پیامها: 1. انسان میتواند به مقامی برسد که خدا با او «1» . فضا ایجاد میکند و با این امواج با پیامبرانش سخن میگوید
سخن بگوید و او را مستقیماً به نبوّت برانگیزد. 2. هر کس در قلمرو نور الهی گام نهاد، تعلّقات دنیوي را به دور اندازد. *** قرآن
کریم در آیات چهاردهم تا شانزدهم سورهي طه به محتواي پیام الهی به موسی، یعنی توحید، معاد و نماز و حکمت آنها اشاره
16 . إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَآإِلهَ إِلَّآ أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَوةَ لِذِکْرِي* إِنَّ السَّاعَۀَ ءَاتِیَۀٌ أَکَادُ أُخْفِیهَا لِتُجْزَي کُلُّ نَفْسٍ - میکند و میفرماید: 14
بِمَا تَسْعَی فَلَا یَصُ دَّنَّکَ عَنْهَا مَنْ لَا یُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوَیهُ فَتَرْدَي در حقیقت من، خودِ خدا هستم؛ هیچ معبودي جز من نیست؛ پس مرا
بپرست، و نماز را براي یاد من، به پا دار.* بدرستی که ساعت (رستاخیز) آمدنی است؛ نزدیک است (که بخواهم) آن را پنهان کنم،
تا هر شخصی به خاطر کوشش (خود) جزا داده شود.* پس هرگز کسی که به آن ایمان ندارد و از هوسهاي خویش پیروي
میکند، تو را از آن باز ندارد؛ که هلاك میشوي! ص: 36 نکتهها و اشارهها: 1. در این آیات که
محتواي وحی الهی به موسی علیه السلام است، به دو اصل توحید و معاد، و در آیات پیشین نیز به نبوت اشاره شده است که سه
اصل اساسی دین الهیاند. 2. پرستش ثمرهي توحید است؛ یعنی اگر کسی به یگانگی خدا ایمان آورد، لازم است سربرآستان او
و در این آیات به «1» ؛ بساید و او را بپرستد. 3. زمان قیامت از علومی است که مخصوص خداست و هیچ کس از آن آگاه نیست
یعنی «2» ، حکمت مخفی بودن قیامت و زمان برپایی آن اشاره شده است. خدا میخواهد هر کس بر اساس تلاش خود پاداش بگیرد
انسانها آزادي عمل داشته باشند و هر کس به نوعی براي رستاخیز آماده شود؛ البته مخفی بودن قیامت فایدهي تربیتی هم دارد؛ زیرا
هر زمان احتمال میرود که رستاخیز باشد و هر کس میکوشد که در حال آمادهباش باشد و زاد و توشهاي بردارد. 4. سرچشمهي
صفحه 13 از 113
گویی آنها که میخواهند طبق دلخواه عمل کنند، قیامت را انکار «3» . بیایمانی منکران قیامت، پیروي آنان از هواي نفس است
میکنند تا کاملًا آزاد باشند. 5. یکی از فلسفههاي نماز، یادآوري خداست؛ یعنی انسان در زندگی روزمره غرق میشود و خدا و
هدف آفرینش و محتواي دین را فراموش ص: 37 میکند و نماز او را بیدار میکند، قلبش را صفا
.2 «1» . میدهد، او را به یاد خدا میاندازد و به او آرامش میبخشد. آموزهها و پیامها: 1. محتواي اساسی دین، توحید و معاد است
هدف شما از نماز یاد خدا باشد، که نماز ضامن بقاي توحید در ساختار ذهن و زندگی شماست. 3. راز مخفی بودن قیامت و زمان
آن، در تلاش انسانها نهفته است. 4. از هوسرانانِ بیایمان پیروي نکنید که میخواهند شما را از یاد رستاخیز دور کنند تا نابود
شوید. *** قرآن کریم در آیات هفدهم تا بیست و یکم سورهي طه به گفتوگوي خدا با موسی و عصاي معجزهآساي او اشاره
21 . وَمَا تِلْکَ بِیَمینِکَ یَا مُوسَی قَالَ هِیَ عَصَايَ أَتَوَکَّؤُاْ عَلَیْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَی غَنَمِی وَلِیَ فِیهَا مَئَارِبُ أُخْرَي - میکند و میفرماید: 17
قَالَ أَلْقِهَا یَا مُوسَی فَأَلْقَیهَا فَإِذَا هِیَ حَیَّۀٌ تَسْعَی قَالَ خُ ذْهَا وَلَا تَخَفْ سَنُعِیدُهَا سِیرَتَهَا الْأُولَی و آن چیست در دست راست تو، اي
این عصاي من است؛ که بر آن تکیه میکنم، و با آن (برگ درختان را) بر گوسفندانم فرو میآورم؛ و در آن » : گفت *«!؟ موسی
و (موسی) آن (عصا) را افکند، و بناگاه *«. اي موسی! آن را بیفکن » : خدا) فرمود ) *«. (عصا) براي من نیازهاي دیگري (نیز) هست
آن را بگیر و مَترس! بزودي آن را به حالت نخستینش باز » : آن ماري (اژدهاگونه) شد که به جُنب و جوش افتاد.* (خدا) فرمود
میگردانیم. ص: 38 نکتهها و اشارهها: 1. یکی از معجزات موسی عصاي معجزهآساي او بود.
معجزهاي که در برابر فرعون و ساحران حقّانیّت او را اثبات کرد و هر بار که او را بر زمین میانداخت به ماري اژدهاگونه تبدیل
2. هر پیامبري که ادعاي نبوت میکند، براي اثبات ادعاي خود نیاز به معجزه دارد، تا مردم بتوانند مدعیان دروغین را از «1» . میشد
پیامبران راستین تشخیص دهند. البته وجود معجزه علاوه بر آن که سند نبوت پیامبران است، سبب قوّت قلب و استقامت روحی
پیامبران نیز میشود. 3. گفتمان خدا با موسی در مورد عصاي او بسیار جالب و زیباست. اولًا، پرسش خدا از عصاي موسی، همراه با
لطف و محبت است به طوري که به او آرامش میدهد. ثانیاً، پاسخ موسی عاشقانه و طولانی است. او براي آن که بیشتر با محبوب
خود سخن بگوید، در مورد عصاي خود توضیح میدهد. ثالثاً، این گفتوگو به معجزهاي منتهی میشود و عصاي او را تبدیل به
و خدا به او فرمان بازگشت و برگرفتن عصا را میدهد. 4. موسی «2» ماري عظیم میکند که سبب وحشت موسی و فرار او میشود
انسان شجاعی بود که در برابر فرعون زمان خویش ایستاد، اما هر انسانی به صورت طبیعی، هنگامی که ببیند ناگهان قطعهي چوبی
به ماري عظیم تبدیل شده و سریع حرکت میکند، وحشت مینماید و خود را ص: 39 کنار میکشد
5. معجزه امري خارق عادت است که با تکیه بر نیرویی ماوراي بشري انجام «1» . و این ترس زود گذر منافاتی با شجاعت ندارد
میشود و جریان عادي طبیعت را درمینوردد. البته معجزه امري بدون علت یا محال عقلی نیست، ولی علت آن ما فوق علل طبیعی
است و حکایت از علم و قدرت خدا میکند. مار موجودي است که طی مراحل تکامل پس از میلیونها سال از خاك به وجود
آمده است. اما معجزه این فاصلهي چند میلیون سالی را به لحظهاي تبدیل میکند و زمان را درمینوردد. همان طور که کسی کتابی
آموزهها و پیامها: «2» . را با دست در طی چند سال مینویسد، اما این کار به وسیلهي رایانهاي پیشرفته در چند ثانیه انجام میشود
1. خدا به پیامبران، براي اثبات نبوّت خویش معجزاتی داده است، تا ادعاي بدون دلیل نکنند (پس ادعاي نبوّت را بدون دلیل
نپذیرید). 2. اگر خدا بخواهد میتواند از عصاي شبانی، ماري عظیم و معجزهآسا به وجود آورد (پس هر چیزي را ساده نگیرید، چه
بسا که قدرتی عظیم در دل آن نهفته باشد). 3. از وسایل زندگی به صورت چند منظوره استفاده کنید. *** تفسیر قرآن مهر جلد
سیزدهم، ص: 40 قرآن کریم در آیات بیست و دوم و بیست و سوم سورهي طه به معجزهي دوم موسی علیه السلام، یعنی دست
سفید او اشاره میکند و میفرماید: 22 و 23 . وَاضْ مُمْ یَدَكَ إِلَی جَنَاحِکَ تَخْرُجْ بَیْضَآءَ مِنْ غَیْرِ سُوءٍ ءَایَۀً أُخْرَي لِنُرِیَکَ مِنْ ءَایتِنَا
الْکُبْرَي و دستت را به پهلویت بگذار، تا سفیدگونه بدون (عیب) بدي بیرون آید؛ در حالی که نشانهي (معجزهآساي) دیگري
صفحه 14 از 113
در اصل به معناي بال پرندگان « جَناح » . است!* تا از نشانههاي (معجزه آساي) بزرگتر خویش، به تو بنمایانیم. نکتهها و اشارهها: 1
استفاده میشود که به موسی دستور داده شد «1» است، اما در این جا کنایه از زیر بغل است؛ یعنی از این آیه و آیات دیگر قرآن
تا به صورت دستی سفید و معجزه آسا خارج شود. 2. دست «2» دست خود را در گریبانش فرو برد و تا زیر بغل یا پهلو ادامه دهد
موسی سفید شد، اما سفیدي آن بد نبود. این مطلب یا اشاره به آن است که سفیدي آن در اثر بیماري پیسی یا نقص و عیب نبود،
بلکه درخشندگی خاصی بود که معجزهآسا در یک لحظه ظاهر میشد و یا این که نورانیت دست موسی چشم را آزار نمیرساند و
البته هر دو احتمال ممکن است و شاید مقصود آیه هر دو تفسیر باشد، اما «3» . لکهي تاریکی در آن نبود و از هر جهت بیعیب بود
اشاره به نفی مطالب تورات در این زمینه باشد که از مَبرُوص شدن و پیسی ،«. هیچ بدياي در دست موسی نبود » ممکن است تعبیر
دو معجزهي بزرگ دیگر موسی « ید بیضا » و « عصا » .3 «1» . دست ص: 41 موسی سخن گفته است
. علیه السلام بودند که با آنها به مبارزه با فرعونیان پرداخت و حقانیّت نبوّت و دعوت خویش را اثبات میکرد. آموزهها و پیامها: 1
اگر خدا بخواهد، از دست عادي بشر، معجزهاي روشن فراهم میسازد. 2. موسی نشانههاي (معجزهآساي) بزرگ خدا را دیده بود
(و براي مردم به ارمغان آورده بود). 3. پیامبران الهی را از معجزات آنان بشناسید. *** قرآن کریم در آیهي بیست و چهارم سورهي
طه به موسی علیه السلام فرمان مبارزه با طغیانگران را میدهد و میفرماید: 24 . اذْهَبْ إِلَی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَی به سوي فرعون برو، که او
طُغیان کرده است. نکتهها و اشارهها: 1. در آیات پیشین خدا با موسی سخن گفت و او را با معجزهي عصا و دست سفید مجهّز کرد
.2 و حال که آماده شده است، رسالت مبارزه با طاغوت زمان را بر عهدهي او میگذارد. ص: 42
براي اصلاح محیط فاسد و انجام انقلاب لازم است که از اصلاح سران شروع کرد؛ زیرا سردمداران کفر و فساد، در همهي ارکان
جامعه نقش دارند و تمام سازمانهاي سیاسی، تبلیغاتی و اقتصادي را در قبضهي قدرت خود در میآورند. اگر این سردمداران،
3. فرعون سرکشی کرده بود، یعنی در تمام ابعاد زندگی از حدود و «1» . اصلاح، یا ریشهکن گردند، جامعه نیز اصلاح میشود
مرزها عبور کرده و طغیان نموده و به یک طاغوت تبدیل شده بود طاغوتی که سردمدارِ کفر و تجاوز و ظلم بود. 4. اولین هدف و
رسالت پیامبران، مبارزه با طاغوتهاست؛ یعنی پیامبران و رهبران دینی براي مبارزه با ستمکاران و مستکبران آمدهاند و مأمورند که
. به سراغ گردنکشان بروند و با آنها مبارزه کنند. آموزهها و پیامها: 1. به سراغ طاغوتها بروید و با آنان موسیوار مبارزه کنید. 2
سرکشان مانع راه خدا و رهبران الهی هستند، پس مبارزه با آنان لازم است. *** ص: 43 قرآن کریم
در آیات بیست و پنجم تا سی و پنجم سورهي طه به خواستههاي موسی و وسایل پیروزي بر طاغوتها و شرایط یک رهبر الهی
35 . قَالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِي* وَیَسِّرْ لِی أَمْرِي* وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی* یَفْقَهُواْ قَوْلِی* وَاجْعَل لِّی - اشاره میکند و میفرماید: 25
وَزِیراً مِّنْ أَهْلِی* هرُونَ أَخِی* اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي* وَأَشْرِکْهُ فِی أَمْرِي* کَیْ نُسَ بِّحَکَ کَ ثِیراً* وَنَذْکُرَكَ کَ ثِیراً* إِنَّکَ کُنتَ بِنَا بَصِ یراً
پروردگارا! سینهام را برایم بگشا؛* و کارم را برایم آسان گردان؛* و گره از زبانم بگشاي؛* تا سخن مرا به طور » : (موسی) گفت
عمیق بفهمند.* و وزیري از خاندانم براي من قرار ده،* (همان) برادرم هارون را.* با او پشتوانهام را محکم کن؛* و او را در کارم
نکتهها و اشارهها: 1. در آیهي «. شریک ساز؛* تا تو را بسیار تسبیح گوییم؛* و تو را بسیار یاد کنیم؛* که تو به (حال) ما بینا هستی
قبل خدا به موسی فرمان داد که مبارزه با فرعون را شروع کند و موسی در برابر فرمان الهی کاملًا تسلیم بود و بدون آن که سخنی
همان « شَرْح صَدْر » در موافقت یا مخالفت گوید، درخواستهاي خود را بیان کرد و وسایل مبارزه را از خدا خواست. 2. مقصود از
روح بزرگ، فکر بلند، عقل توانا، حوصلهي فراوان، استقامت و تحمّل مشکلات است که یکی از وسایل پیروزي رهبران انقلابی
3. در حدیثی از امام علی علیه السلام روایت شده که فرمودند: وسیلهي رهبري و ص: 44 «1» . است
بگشاید؛ یعنی موانع « گره از زبانش » 4. در این آیات موسی از خدا میخواهد که «1» . ریاست، سینهي گشاده (و شرح صدر) است
فهم سخن او را بر طرف سازد تا بتواند آنچنان فصیح و بلیغ سخن بگوید که هر شنوندهاي به راحتی و عمیقاً سخنان او را درك
صفحه 15 از 113
در اصل به معناي بار سنگین است و از آن جا که وزرا در کشورداري بارهاي سنگین را بر دوش میکشند، به « وزیر » .5 «2» . کند
آنان وزیر گفته میشود؛ همان طور که به هر معاون و یاوري وزیر گفته میشود. 6. موسی علیه السلام که حدود ده سال بود از
مصر کوچ کرده بود و ارتباط نزدیکی با مردم بنیاسرائیل نداشت، از خدا تقاضا کرد که وزیرش از خانوادهي خودش باشد، چون
7. مفسران «3» . میخواست شناخت بیشتري از او داشته باشد و در اثر پیوند روحانی و جسمانی دلسوزي بیشتري نیز داشته باشد
گفتهاند که هارون، سه سال از موسی بزرگتر بود و قامتی بلند و رسا و زبانی گویا و درکی عالی داشت و سه سال قبل از وفات
و موسی از خدا خواست که او را شریک «4» داده بود « فرقان و نور » موسی از دنیا رفت. او پیامبر و فرستادهي خدا بود که خدا به او
رسالت و کار او گرداند، ولی در همه حال موسی پیشوا بود و هارون همکار و پیرو او بود. ص: 45
8. در کتابهاي حدیث شیعه و اهل سنّت روایت شده که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله از خدا چنین تمنّا کرد: پروردگارا! من از
تو همان را تقاضا میکنم که برادرم موسی تقاضا کرد. از تو میخواهم که سینهام را گشاده داري، کارها را بر من آسان کنی، گره
از زبانم بگشایی، تا سخنانم را عمیقاً درك کنند و براي من وزیري از خاندانم قرار دهی، برادرم علی را، پشتم را با او محکم کن و
9. در حدیث دیگري «1» . او را در کار من شریک گردان تا تو را بسیار تسبیح گوییم و تو را بسیار یاد کنیم که تو به حال ما بینایی
شیعه و اهل سنت از پیامبر صلی الله علیه و آله روایت کردهاند که خطاب به علی علیه السلام فرمود: آیا راضی نیستی که تو نسبت به
البته روشن است که مقصود از تشابه .«2» من همانند هارون نسبت به موسی هستی، جز این که پیامبري بعد از من نخواهد بود
هارون و امام علی علیه السلام همان همانندي در خلافت و جانشینی است، با این تفاوت که هارون پیامبر بود و در زمان حیات
موسی علیه السلام جانشین او بود و امام علی علیه السلام پیامبر صلی الله علیه و آله نبود و در زمان حیات پیامبر به صورت موقت در
مدینه جانشین پیامبر شد و بعد از وفات ایشان هم به صورت دایم به خلافت و جانشینی پیامبر صلی الله علیه و آله منصوب شد.
10 . تسبیح به معناي پیراستن خدا از هرگونه عیب و نقص است. البته مقصود موسی در این ص: 46
را تکرار کند، بلکه هدف او پیاده کردن حقیقت تسبیح در جامعه، یعنی برچیدن بساط شرك و « سبحان اللَّه » جا این نیست که تنها
11 . مقصود موسی علیه السلام از ذکر خدا آن است که یاد و صفات «1» . پالودن افکار شرك آلود و نقایص مادي و معنوي بود
آموزهها و پیامها: 1. براي هر کاري برنامه و وسایلی «2» . خدا را در دلها زنده کند و صفات الهی در سطح جامعه پرتوافکن شود
لازم است که از قبل پیش بینی شود، همان طور که پیامبران نیز از این وسایل عادي استفاده میکردند. 2. آمادگی روحی، قدرت
تفکر، نیروي بیان، امداد الهی و داشتن یاوري نیرومند و مورد اطمینان از لوازم رهبري است. 3. هدف برنامهها و مبارزات رهبران
الهی، گسترش تسبیح و ذکر خداست. *** قرآن کریم در آیهي سی و ششم سورهي طه پاسخ مثبت الهی به درخواستهاي موسی
اي موسی بیقین خواستهات، به تو داده شد. » : علیه السلام را بیان میکند و میفرماید: 36 . قَالَ قَدْ أُوتِیتَ سُؤْلَکَ یمُوسَی (خدا) فرمود
نکتهها و اشارهها: 1. موسی علیه السلام با ادب کامل، فرمان الهی مبنی بر مبارزه با فرعون را پذیرفت، اما از خدا خواست که وسایل
لازم را در اختیار او بگذارد؛ یعنی گشادگی سینه و بزرگی روح، آسانی کار، زبان فصیح و وزارت برادرش را؛ و در تفسیر قرآن
مهر جلد سیزدهم، ص: 47 این آیه بدو پاسخ داده شد که همهي درخواستهاي تو را پذیرفتیم و وسایل مبارزه را در اختیار تو
گذاشتیم. 2. در این آیه نام موسی آمده است. این نوعی لطف الهی نسبت به موسی بود که هرگونه ابهامی را از دل او میزدود و
نشان میداد که خدا نه تنها درخواستهاي مهمان خود را پذیرفته است بلکه آنقدر او را دوست دارد که نام وي را تکرار میکند.
آموزهها و پیامها: 1. اگر کسی براي مبارزه در راه حق از خدا چیزي بخواهد، خدا به او عنایت و امداد میکند. 2. به امدادرسانی
خدا در مبارزات مذهبی- انقلابی امیدوار باشید. ***
کودکی موسی و امدادهاي الهی
صفحه 16 از 113
قرآن کریم در آیات سی و هفتم تا سی و نهم سورهي طه به الطاف الهی نسبت به موسی در کودکی اشاره میکند و میفرماید:
39 . وَلَقَدْ مَنَنَّا عَلَیْکَ مَرَّةً أُخْرَي إِذْ أَوْحَیْنَآ إِلَی أُمِّکَ مَا یُوحَی أَنِ اقْذِفِیهِ فِی التَّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِّ فَلْیُلْقِهِ الْیَمُّ بِالسَّاحِلِ یَأْخُ ذْهُ -37
عَدُوٌّ لِّی وَعَدُوٌّ لَّهُ وَأَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّۀً مِّنِّی وَلِتُصْ نَعَ عَلَی عَیْنِی و یقیناً بار دیگري (نیز) بر تو منّت نهادیم (و نعمت بزرگی
او را در صندوقی بیفکن، و آن را به دریا بینداز، و » : بخشیدیم،)* هنگامی که به مادرت آنچه را الهام شدنی بود، الهام کردیم؛* که
و بر تو محبتی از جانب خود افکندم (تا به تو لطف کنند؛) «. باید دریا آن را به ساحل افکند، تا دشمن من و دشمن او، آن را برگیرد
و تا زیر نظر من با زیرکی، ساخته (و پرورده) شوي. ص: 48 نکتهها و اشارهها: 1. در این آیات به
دوران کودکی موسی علیه السلام و نجات معجزهآساي او اشاره شده است؛ دورانی که فرعونیان دستور داده بودند هر پسري که در
بنی اسرائیل متولد میشود نابود شود، تا آنان در مصر قدرتمند نشوند و جاسوسان حکومت فرعون، همهي محلهها و آمار تولد
کودکان را زیر نظر داشتند. موسی در همین دوره متولد شد و مادرش احساس میکرد که جان کودك در خطر است؛ از این رو
خدا به قلب او الهام کرد که وي را در صندوقچهاي بگذارد و در رودخانهي نیل که همچون دریا پر آب بود رها سازد. کاخ فرعون
در کنار رودخانه ساخته شده بود و یا شعبهاي از رودخانه از درون کاخ عبور میکرد. فرعون با همسرش در کنار آب به تماشا
نشسته بود که صندوقچهي موسی توجه آنان را به خود جلب کرد و آن را از آب گرفتند و در همان لحظات اولیه محبت کودك در
و اینگونه بود که «1» . دل آنها افتاد و از آن جا که همسر فرعون نازا بود، تصمیم گرفتند که موسی را به فرزندي خویش برگزینند
در اصل به معناي وزنهي سنگینی است که با آن وزن میکنند و به « منت » . خدا موسی را در دامن دشمنان خود پرورش داد. 2
اشارهي » در اصل به معناي « وَحْی » .3 «2» . بخشیدن هر نعمت سنگین و گرانبها نیز منّت گویند و در آیهي فوق به همین معناست
است. در قرآن گاهی به معناي وحی تشریعی است که به پیامبران میرسد، گاهی به معناي الهام غریزي است که به « مخفی و سریع
حیواناتی همچون زنبور عسل میرسد و گاهی به معناي الهام الهی به قلب و اشاره به افراد است که در این آیه به تفسیر قرآن مهر
این از مواردي است که به غیر پیامبران وحی شده است؛ یعنی به مادر موسی «1» . جلد سیزدهم، ص: 49 همین معناي اخیر است
« نیل » در این جا همان رودخانهي « دریا » بگذارد و به دریا افکند. 4. مقصود از «2» الهام کردیم که فرزند خود را در صندوقچهاي
دو بار تکرار شده است؛ « دشمن » 5. در این آیه واژهي «3» . است که به خاطر وسعت و آب فراوان گاهی به آن دریا گفته میشود
یک بار اشاره میکند که فرعون دشمن خداست و یک بار او را دشمن موسی معرفی میکند. این مطلب اشاره دارد که فرعون با
آن که نسبت به خدا و موسی دشمنی بسیار داشت، اما به خواست خدا پرورش دهندهي پیامبر الهی، یعنی موسی شد تا بداند که نه
. تنها نمیتواند با خدا مبارزه کند، بلکه دشمن خود را به دست خود پرورش میدهد. این نشان دهندهي قدرت عجیب خداست. 6
خدا سپري حفاظتی محبت خویش را بر موسی افکند؛ یعنی موسی را چنان دوست داشتنی و محبوب قلبها ساخت که هر کس او
همان طور که محبت موسی را در قلب ماماي او قرار داد، به طوري که او از گزارش دادن تولد او به «4» . را میدید، عاشق او میشد
.7 «5» . دستگاه حکومتی منصرف شد، محبت او را در قلب همسر فرعون نیز انداخت، به طوري که او را به فرزندخواندگی پذیرفت
خدا عنایت خاصی به موسی داشت و میخواست او را در محضر خود تربیت کند، به طوري که از بدو تولد، دوران شیرخوارگی تا
جوانی او را زیر نظر داشت و براي رسالت ساخت و پرورش داد. ص: 50 آموزهها و پیامها: 1. اگر
خدا بخواهد شیشه را در بغل سنگ نگه میدارد و موسی را در دامان دشمنان خود پرورش میدهد. 2. خدا مردان برگزیده و
رسولان خویش را از کودکی تحت نظر و تربیت خویش دارد. 3. محبت، گاهی سپر محافظتی است که خدا به هر کس بخواهد
میدهد و دیگران را شیفتهي او میسازد. 4. یکی از راههاي هدایت الهی آن است که به غیر پیامبران نیز الهام میکند. 5. به یاد
نعمتها و امدادهاي الهی در طول زندگی باشید (تا امیدوار و سپاسگزار شوید). *** قرآن کریم در آیات چهلم و چهل و یکم
سورهي طه به بازگرداندن موسی علیه السلام به مادرش و نجات او از چنگ فرعونیان و آزمایشهاي متعدد او و هدف از این کارها
صفحه 17 از 113
اشاره میکند و میفرماید: 40 و 41 . إِذْ تَمْشِی أُخْتُکَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَی مَن یَکْفُلُهُ فَرَجَعْنکَ إِلَی أُمِّکَ کَیْ تَقَرَّ عَیْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ
وَقَتَلْتَ نَفْساً فَنَجَّیْنکَ مِنَ الْغَمِّ وَفَتَنکَ فُتُوناً فَلَبِثْتَ سِنِینَ فِی أَهْلِ مَدْیَنَ ثُمَّ جِئْتَ عَلَی قَدَرٍ یمُوسی وَاصْ طَنَعْتُکَ لِنَفْسِی هنگامی که
آیا شما را به کسی راهنمایی کنم، که سرپرستی آن (کودك) را عهده » : خواهرت (در نزدیکی کاخ فرعون) راه میرفت و میگفت
پس تو را به سوي مادرت باز گرداندیم، تا چشمش روشن شود؛ و غمگین نگردد. و تو شخصی (از فرعونیان) را کُشتی؛ «!؟ دار شود
درنگ نمودي، سپس اي موسی در « مَدْیَن » و [لی تو را از اندوه نجات دادیم، و بارها تو را آزمودیم. و سالیانی در میان مردم
(زمان) مقدّر آمدي.* و تو را براي خودم ساختم (و با مهارت پرورش دادم). ص: 51 نکتهها و
اشارهها: 1. فرعون و همسرش، صندوقچهي موسی را از آب گرفتند و به او علاقهمند شدند، به طوري که تصمیم گرفتند او را به
عنوان فرزندخواندهي خود پرورش دهند. موسی گریه میکرد و نیاز به شیر و دایه داشت؛ از این رو به دنبال دایه فرستادند اما هر
کس را آوردند، نوزاد از او شیر نگرفت. در همین میان، خواهر موسی که در اطراف کاخ، اوضاع را زیر نظر داشت، به فرعونیان
پیشنهاد کرد که دایهاي مناسب به آنها معرفی کند. و بدین ترتیب مادرش را به آنان معرفی کرد و مادر موسی به صورت زنی
ناشناس به کاخ فرعون راه یافت و کودك شیر او را پذیرفت و این مادر به عنوان دایهي موسی برگزیده شد و چشمش به فرزندش
روشن و ناراحتیهایش بر طرف شد و موسی در سایهي محبتهاي مادر با حمایتهاي مالی فرعون و همسرش پرورش یافت و
بزرگ شد. 2. در این آیه به جریان کشته شدن یک نفر کافر ستمگر قبطی به دست موسی اشاره شده است. این جریان هنگامی
اتفاق افتاد که یکی از بنیاسرائیل با تنی از ستمگران فرعونی نزاع میکردند و موسی به حمایت فرد بنیاسرائیلی برخاست و مشت
محکمی بر مرد قبطی زد و ناگهان آن شخص مرد. مأموران فرعون به تعقیب موسی پرداختند و او مخفیانه از مصر خارج شد و به
در « قَدَر » 3. مقصود از واژهي «1» . مدین گریخت و در آن جا با خانوادهي شُعیب پیامبر آشنا شد و با یکی از دختران او ازدواج کرد
این آیه، زمانی است که موسی از مدین بازگشت و در آن هنگام مقدر شده بود که به رسالت برگزیده شود. تفسیر قرآن مهر جلد
4. به موسی خطاب شد که خدا تو را براي خود پرورش داد تا آماده شوي و وظیفهي سنگین رسالت را بر دوش سیزدهم، ص: 52
آري؛ خوشا به حال آنان که خدا براي خودش پرورششان میدهد. مفسران برآناند که این «1» . کشی و وحی الهی را دریافت کنی
آموزهها و پیامها: 1. خدا از بندگان فرمانبردار خویش «2» . جمله محبتآمیزترین سخنی است که خدا در حق موسی گفته است
حمایت میکند و ناراحتی آنان را به دست دشمنانشان بر طرف و چشم آنان را روشن میسازد. 2. خدا کسانی را که میخواهد
برگزیند در کورهي حوادث آبدیده میسازد و براي خود میپروراند. 3. رهبران الهی آمادهي آزمایشهاي الهی باشند که خدا
پیامبران را نیز امتحان میکند. *** قرآن کریم در آیات چهل و دوم تا چهل و چهارم سورهي طه دستور مبارزهي آرام،
44 . اذْهَبْ أَنتَ وَأَخُوكَ بِئَایتِی وَلَا تَنِیَا فِی ذِکْرِي* اذْهَبَآ - هدایتگرانه و هشدارگرانه با فرعون را صادر میکند و میفرماید: 42
إِلَی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغَی فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَّیِّناً لَّعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشَ ی (اکنون) تو و برادرت با نشانههاي (معجزهآساي) من، بروید و در یاد
کردن من سستی نکنید.* به سوي فرعون بروید، که او طغیان کرده است. * و [لی با او سخنی نرم بگویید؛ تا شاید او متذکّر شود، یا
بهراسد. ص: 53 نکتهها و اشارهها: 1. در آیهي بیست و چهارم همین سوره، آمده است که وقتی
فرمان مبارزه با فرعون صادر شده بود، موسی پس از قبول این مبارزه خواستار آن شد که خدا برادرش هارون را به عنوان وزیر و
یاور او قرار دهد و در آیهي سی و ششم یادآور شد که خدا خواستهي موسی را پذیرفت و اینک در آیهي چهل و دوم، بار دیگر از
صدور فرمان مبارزه با فرعون براي موسی و هارون سخن میگوید. 2. هارون برادر موسی در مصر بود و موسی که از سفر مدین
بازگشت، او را از مأموریت خویش آگاه ساخت و هارون بیرون شهر به استقبال برادرش رفت و از آن جا که موافقت هارون و
مأموریت او حتمی بود، این آیات هر دو را مخاطب ساخته است. 3. این آیه به معجزاتی اشاره میکند که به موسی داده شد؛ یعنی
عصاي موسی، دست سفید و معجزات دیگر که دلیلی براي اثبات حقانیّت نبوّت و وسیلهاي براي مبارزه با فرعون بود. 4. خدا به
صفحه 18 از 113
موسی و هارون تأکید کرد که در مورد یاد خدا سستی نکنند. این براي تقویت روحیهي آنان و تأکید بر تلاش بیشتر براي انجام
فرمان خداست، زیرا با سستی و تنبلی، تمام زحمات بر باد خواهد رفت. 5. در این آیات بار دیگر تأکید شده که هدف اصلی
حرکت انقلابی موسی، مبارزه با طغیانگري فرعون بود؛ یعنی اصلاح را از نقطهي اصلی فساد آغاز کنند و با رهبران کفر مبارزه
کنند؛ چون عامل اصلی بدبختیها و عقبماندگیهاي مردم مصر او بود. 6. ممکن بود فرعون در برابر دعوت موسی سه راه را در
پیش گیرد: الف) متذکر شود و دلایل منطقی موسی را بپذیرد و ایمان بیاورد. ب) از مجازات الهی بترسد و حد اقل با او مخالفت
نکند. ص: 54 ج) راه مخالفت و مبارزه را در پیش بگیرد، که در این صورت به او اتمام حجّت شده
7. خدا به موسی علیه السلام دستور داد که با فرعون با زبانی نرم سخن بگوید تا شاید در دل او نفوذ و اثر کند و این «1» . است
آموزهاي براي تمام رهبران الهی و مبلغان راه خداست که همیشه مبارزه را با سخنان ملایم شروع کنند، حتی در صورتی که مخالف
آنها فردي سرسخت همچون فرعون باشد. آموزهها و پیامها: 1. اصلاح جامعه را با مبارزهي با سردمداران کفر آغاز کنید. 2. دعوت
به راه خدا و مبارزه با طاغوتها را با قاطعیت آغاز کنید. 3. هدف مبارزات پیامبران، طاغوت ستیزي، بیدارگري و هشدار دادن به
کفرپیشگان است. 4. با مخالفان راه خدا، با نرمی و ملاطفت سخن بگویید تا شاید هدایت شوند، یا حد اقل دست از مخالفت
بردارند. *** قرآن کریم در آیات چهل و پنجم و چهل و ششم سورهي طه به دل نگرانیهاي موسی و هارون و دلداري آنها اشاره
میکند و میفرماید: 45 و 46 . قَالَا رَبَّنَآ إِنَّنَا نَخَافُ أَن یَفْرُطَ عَلَیْنَآ أَوْ أَن یَطْغَی قَالَ لَاتَخَافَآ إِنَّنِی مَعَکُمَآ أَسْمَعُ وَأَرَي (موسی و هارون)
نترسید [چرا] » : خدا) فرمود ) *«. اي پروردگار ما! در حقیقت ما میترسیم که بر ما پیشدستی کند، یا این که طغیان نماید ] » : گفتند
که من با شما هستم؛ در حالی که میشنوم و میبینم. ص: 55 نکتهها و اشارهها: 1. در این آیات
گفتمان خدا با موسی و هارون بیان شده است؛ گفتوگویی که نشان دهندهي دلمشغولیها و نگرانیهاي موسی و هارون است.
آنها میترسند که فرعون تسلیم نشود و بیدار نگردد و هشدارها در او تأثیري نگذارد. 2. ممکن بود فرعون قبل از آن که سخنان
شاید این ترس به خاطر آن بود که «1» . موسی و هارون را بشنود، پیش دستی کند وشدت عمل به خرج دهد و آنان را بیازارد
موسی قبلًا یک کافر قبطی را کشته و از مصر گریخته بود و حال که برگشته بود ممکن بود قبل از آن که حرفی بزند او را بازداشت
کنند. 3. ممکن بود فرعون پس از شنیدن سخنان حق باز هم به سرکشی خود ادامه دهد. شاید بیان این دلنگرانی موسی و هارون به
خاطر آن بود که به خدا بگویند: احتمال شکست مأموریت وجود دارد و آنها ضامن تأثیر حتمی سخنان بر فرعون نیستند. 4. خداي
متعال به فرستادگان خود دلداري میدهد که من با شما هستم و گفتمان شما با فرعون را میشنوم و واکنشهاي او را زیر نظر دارم؛
پس نگران نباشید که خدایی شنوا، بینا و توانا با شما و پشتیبان شماست. 5. معیت و بودن خدا با مردم دو گونه است: یکی آن که
خدا با همه چیز و همهي انسانها هست، چون در همه جا هست؛ دوم این که همراهی خاص با برخی افراد که به معناي امدادرسانی
و حمایت و همراهی لطف الهی با آنهاست. ص: 56 آموزهها و پیامها: 1. واکنشهاي احتمالی
دشمن را بررسی و پیش بینی و براي آن برنامهریزي کنید. 2. در هر کاري که خدا با شماست، بیمناك نباشید (هنگامی بترسید که
از خدا جدا شدهاید). ***
گفتگوي